Jan Chrystian, urodzony 28 sierpnia 1591 roku w Oławie, to znacząca postać w historii Polski, zwłaszcza w kontekście dynastii Piastów. Zmarł 25 grudnia 1639 roku w Ostródzie.
Był księciem brzeskim, a jego ojcem był Joachim Fryderyk, książę legnicko-brzeski. Matką Jana Chrystiana była Anna Maria, która wywodziła się z dynastii askańskiej.
Jan Chrystian zawarł związek małżeński z Dorotą Sybillą, będącą córką elektora Brandenburgii Jana Jerzego Hohenzollerna. Po jej przedwczesnej śmierci ożenił się z Anną Jadwigą von Sitzsch.
Wśród jego dzieci znajdował się m.in. Jerzy III, który również piastował tytuł księcia brzeskiego, oraz Ludwik IV, książę legnicki, a także Chrystian, który został księciem legnicko-brzeskim.
Młodość
Jan Chrystian, będący drugim synem Joachima Fryderyka i Anny Marii, przyszedł na świat na zamku w Oławie. Zaledwie dwa tygodnie po narodzinach, 14 września, odbył się jego chrzest w kościele śś. Piotra i Pawła, gdzie otrzymał imiona na cześć stryja, Jana Jerzego, oraz wuja, Chrystiana von Anhalt-Dessau.
25 marca 1602 roku zmarł jego ojciec, Joachim Fryderyk. W tamtym czasie Jan Chrystian miał zaledwie nieco ponad jedenaście lat, a jego brat, Jerzy Rudolf, był tylko siedmioletnim dzieckiem. Z racji ich młodego wieku, rządy regencyjne w księstwie legnicko-brzeskim przejęła ich matka, Anna Maria. Niestety, kiedy trzy lata później i ona odeszła, regencję przejął mąż ciotki, Elżbiety Magdaleny, książę oleśnicki Karol II Podiebradowicz.
W pewnym okresie swojego życia Jan Chrystian przebywał w Krośnie Odrzańskim, które należało do margrabiów brandenburskich. To tam poznał swoją pierwszą żonę, Dorotę Sybillę Hohenzollern.
Dzielnica Jana Chrystiana
W 1609 roku, po osiągnięciu wieku, który umożliwiał mu samodzielne rządy, Jan Chrystian objął władzę w księstwie legnicko-brzeskim. 7 października, w Wrocławiu, złożył hołd lenny cesarzowi Rudolfowi II, co stanowiło ważny krok w jego karierze politycznej.
Samodzielne panowanie Jan Chrystian sprawował do 1612 roku, gdy jego brat Jerzy Rudolf osiągnął wiek pełnoletności, co pozwoliło mu na aktywne uczestnictwo w sprawach księstwa. 8 maja tego samego roku, bracia podzielili między siebie ojcowiznę, opierając się na wcześniejszych ustaleniach, które miały miejsce w 1611 roku.
Na mocy tego podziału, Jerzy Rudolf wszedł w posiadanie takich miejscowości jak: Legnica, Złotoryja, Grodziec, Lubin, Prochowice, Wołów, Wińsko, Wąsosz, Ryczeń oraz Rudna. Natomiast Jan Chrystian zachował kontrolę nad Brzegiem, Oławą, Strzelinem, Niemczą, Kluczborkiem i Byczyną. W swej dzielnicy Jan Chrystian rządził aż do 1633 roku, co oznacza, że panował ponad dwadzieścia lat.
Jego rządy przypadły na okres wojny trzydziestoletniej, który znacząco wpłynął na działalność polityczną oraz gospodarczą regionu. Wydarzenia te miały kluczowe znaczenie dla kształtowania się jego dziedzictwa oraz historii księstwa legnicko-brzeskiego.
Przejście na kalwinizm
W roku 1613 Jan Chrystian, wcześniej luteranin, podjął decyzję o przejściu na kalwinizm. Jego brat, Jerzy Rudolf, również zdecydował się zmienić swoje wyznanie. Ta transformacja religijna w rodzinie Piastów była znaczącym krokiem, ponieważ zainspirował ich do tego szwagier Jana Chrystiana, Jan Zygmunt, elektor Brandenburgii, który od dwóch lat należał do zwolenników nauki Kalwina. W ten sposób Piastowie dążyli do odnowienia dawnego sojuszu pomiędzy swoją dynastią brzesko-legnicką a Hohenzollernami.
Czasy wojny trzydziestoletniej
W 1617 roku Ferdynand II został wybrany na króla Czech. Jako nowy władca, ukształtowany przez jezuitów na gorliwego katolika, od samego początku swojego panowania w Styrii wykazał się jako zdecydowany kontrreformator. Jego objęcie czeskiego tronu spotkało się z oporem ze strony protestantów, zwłaszcza że Ferdynand II nie zamierzał respektować tolerancji, jaka była im gwarantowana przez cesarza Rudolfa II w formie listu majestatycznego. Konflikty między Ferdynandem a Czechami zaostrzyły się ze względu na jego ambicje do wprowadzenia rządów absolutnych. W 1618 roku doszło do poważnego przesilenia politycznego w Czechach. Jan Chrystian, wybierając stronę czeską w zainicjowanej wojnie domowej przeciwko Cesarstwu Habsburgów, postanowił wystąpić przeciwko władzy Ferdynanda II.
Na jego decyzję wpłynęły namowy książąt, w tym Jerzego Rudolfa, Jana Jerzego Hohenzollerna z Karniowa oraz Henryka Wacława Podiebrada i Karola Fryderyka Podiebrada z Oleśnicy. Jako starosta generalny Śląska, który pełnił tę funkcję od 1617 roku, Jan Chrystian rozpoczął formowanie oddziałów, które, pod dowództwem Jana Jerzego Hohenzollerna, wyruszyły na pomoc czeskim powstańcom. W 1619 stany czeskie ogłosiły detronizację Ferdynanda II oraz 26 lipca wybrały Fryderyka V, elektora Palatynatu, na nowego króla, przyjmując jednocześnie protestancką kalwinistyczną wiarę.
Decyzja stanów czeskich została zatwierdzona 6 października przez stany śląskie na posiedzeniu w Brzegu, stolicy księstwa, którym zarządzał Jan Chrystian. Jako gorący zwolennik Fryderyka V, po jego wyborze Jan Chrystian objął przewodnictwo w rządzie krajowym Śląska. Dnia 27 lutego 1620 roku, podczas zjazdu we Wrocławiu, stany śląskie złożyły hołd lenny nowemu królowi, a formułę przysięgi wygłosił brzeski Piast. Jan Chrystian prowadził także aktywną dyplomację na rzecz rodu Wittelsbachów.
W Polsce zabiegał o unikanie formowania wojsk, które mogłyby wesprzeć Habsburgów w toku wojny domowej. Utrzymywał również kontakty z antyhabsburską opozycją w Węgrzech, gdzie Gábor Bethlen, książę Siedmiogrodu, został ogłoszony królem. Na Śląsku starał się przekonać do dalszego oporu przeciw Habsburgom, obiecując wsparcie militarne. Jednak po brutalności i wyniszczających grabieżach ze strony lisowczyków, nastroje przeciwko Habsburgom zaczęły słabnąć. Ostatecznie, 8 listopada 1620 roku, po klęsce wojsk czeskich w bitwie na Białej Górze, Habsburgowie zajęli Pragę.
Jan Chrystian pozostał wierny Fryderykowi V i namówił stany śląskie do poboru podatków na dalsze prowadzenie walki. Szybko jednak kolejne sukcesy Ferdynanda II przyczyniły się do odwrócenia poparcia ze strony książąt Rzeszy dla Wittelsbacha. W wyniku klęski 23 grudnia 1620 roku, Fryderyk V uznał siebie za pokonanego i schronił się na dworze swojego szwagra, elektora Brandenburgii, Jerzego Wilhelma Hohenzollerna. Rząd krajowy Śląska uzyskał zgodę na pertraktacje, a 28 lutego 1621 roku w Dreźnie, z mediacją elektora Saksonii, podpisano ugodę, w wyniku której stany śląskie przysięgły cesarzowi wierność i zerwały stosunki z jego wrogami.
Jan Chrystian, obawiając się o swoje życie, w kwietniu 1621 roku udał się do Frankfurtu nad Odrą. Tam zrzekł się funkcji starosty generalnego Śląska, która przypadła jego bratu, Jerzemu Rudolfowi, na mocy decyzji cesarza Ferdynanda II. Po kolejnych mediacjach, 8 grudnia Jan Chrystian powrócił do swojego księstwa. Jednak przez następne lata wojny trzydziestoletniej brzeski Piast unikał zaangażowania w sprawy polityczne.
W 1630 roku do wojny trzydziestoletniej dołączył król Szwecji Gustaw II Adolf Waza, co zmieniło dynamikę konfliktu. Pod jego wpływem elektor Saksonii, wcześniej wierny cesarzowi, przeszedł na stronę antyhabsburską. W 1632 roku wojska saskie, dowodzone przez generała Jana Jerzego von Arnima, zajęły Śląsk, a Jan Chrystian wydał im księstwo brzeskie. W kolejnym roku zjawili się cesarscy dowódcy, na czele z Janem Ulrykiem Schaffgotschem, który dowodził siłami i był mężem siostry Jana Chrystiana. Mimo pewnych sukcesów, wkrótce cesarskie wojska musiały się wycofać, jednak podporządkowywanie Śląska Habsburgom postępowało. Już na jesieni 1633 roku Śląsk był wolny od oddziałów antyhabsburskich.
Jan Chrystian został oskarżony o to, że wpuścił do Brzegu garnizon saski, co zmusiło go do ucieczki w obawie o życie. Z jego rodziną i dworem najpierw udał się do Wołowa, a potem do Wąsosza. Czując narastające zagrożenie ze strony Schaffgotscha, 12 października 1633 roku z bratem Jerzym Rudolfem przekroczył granicę do Polski, zatrzymując się w Lesznie.
W Polsce
Jan Chrystian brzeski, będąc osobą o znaczącym wpływie w historii Polski, przybył do Torunia 20 października 1633 roku. Wypożyczył dom, uzyskując wcześniej zgodę króla Polski, Władysława IV Wazy, na osiedlenie się w tym kraju. W tym okresie elektor Brandenburgii, Jerzy Wilhelm, w ramach niewypłaconego dotąd posagu po zmarłej żonie brzeskiego Piasta, przekazał mu w zastaw dobra ostródzkie z Prus Książęcych, co również zostało zaakceptowane przez polskiego monarchę, będącego suwerenem tych terytoriów.
W 1634 roku Jan Chrystian dotarł na Śląsk, gdzie objął przewodnictwo związku protestanckich księstw i miast. Wydaje się, że był to czas, kiedy powstał pomysł oddania pod zwierzchnictwo i opiekę króla Polski, Władysława IV, stanów śląskich, który niejednokrotnie interweniował u cesarza w obronie mieszkańców tego regionu. Niestety, ten zamysł nigdy nie został zrealizowany.
Po tym wydarzeniu Jan Chrystian nie wrócił już do księstwa brzeskiego, aby nim zarządzać. W 1635 roku cesarz Ferdynand II powierzył te tereny swojemu najstarszemu synowi, Jerzemu III, który objął funkcję administratora tej dzielnicy. W styczniu 1635 roku Jan Chrystian wrócił do Torunia, a 4 października 1636 roku, po zyskaniu zgody elektora Brandenburgii, Jerzego Wilhelma, na bezpośrednią administrację dobrami ostródzkimi, przeprowadził się z rodziną do Ostródy, gdzie zamieszkał aż do swojej śmierci.
Śmierć
Jan Chrystian zmarł na zapalenie płuc, co miało miejsce pół roku po odejściu jego drugiej żony, Anny Jadwigi von Sitzsch. Cztery miesiące po tej tragicznej stracie, dokładnie 19 kwietnia 1640 roku, jego ciało zostało przetransportowane do Brzegu. Podróż ta zakończyła się 1 maja w tym samym roku.
Niemniej jednak, ceremonia pogrzebowa księcia miała miejsce dopiero niecały rok po jego śmierci, 12 grudnia 1640 roku. Jan Chrystian został pochowany w kościele zamkowym pw. św. Jadwigi, znajdującym się w Brzegu, w bezpośrednim sąsiedztwie grobu swojej pierwszej żony, Doroty Sybilli.
Małżeństwa
W dniu 12 grudnia 1610 roku, w Berlinie, Jan Chrystian sformalizował związek małżeński z Dorotą Sybillą, córką zmarłego elektora Brandenburgii, Jana Jerzego, pochodzącą z dynastii Hohenzollernów. W ramach posagu, żona księcia brzeskiego wniosła sumę 30 000 talarów. Młoda para 30 grudnia przybyła do Legnicy, gdzie spędzili rok, a następnie, 6 grudnia 1611 roku, osiedli w Brzegu. Dorota Sybilla odeszła z tego świata 9 marca 1624 roku, pozostawiając po sobie trzynaścioro dzieci, ich małżeństwo trwało ponad czternaście lat. Zgodnie z tradycją, jej ciało zostało złożone 14 maja 1625 roku w kościele zamkowym pw. św. Jadwigi w Brzegu.
W kolejnym roku Jan Chrystian podjął decyzję o drugim małżeństwie. 13 września 1626 roku w Brzegu ożenił się z piętnastoletnią Anną Jadwigą von Sitsch, która była od niego młodsza o dwadzieścia lat. Anna Jadwiga była córką marszałka dworu biskupiego, Fryderyka von Sitscha. Jej rodzina miała powiązania z Janem VI von Sitsch, biskupem wrocławskim w latach 1601-1608 oraz cesarskim namiestnikiem Śląska. Jednakże, ze względu na to, że Anna pochodziła z nizin społecznych, ich związek miał charakter morganatyczny. Układ sukcesyjny z 24 czerwca 1626 roku pozbawił ich potomstwo prawa do dziedziczenia w księstwie legnicko-brzeskim.
Półtora roku później, 7 grudnia 1627 roku, cesarz Ferdynand II wydał dyplom, który podnosił Annę Jadwigę do godności baronowej. A dwa miesiące później, 18 lutego 1628 roku, ten sam akt został wystawiony w Ratyzbonie dla ich najstarszego syna, Augusta. Niestety, Anna Jadwiga umarła na pół roku przed Janem Chrystianem, 16 lipca 1639 roku, w Ostródzie, gdzie 5 października została pochowana.
Potomstwo
Jan Chrystian brzeski, w wyniku dwóch związków, doczekał się imponującej liczby dwudziestu potomków. Jego małżeństwo z pierwszą żoną przyniosło na świat ośmiu synów oraz pięć córek, z których zaledwie pięcioro dożyło dorosłego wieku:
- Jerzy III, po tym jak Jan Chrystian opuścił Śląsk, sprawował rządy w księstwie brzeskim,
- Ludwik IV, który panował w księstwie legnickim,
- Chrystian, który po podziale księstwa legnicko-brzeskiego rządził w najmniejszej części dzielnicy; jednak po bezpotomnej śmierci braci zjednoczył księstwo ponownie,
- Sybilla Małgorzata, która wyszła za Gerarda Denhoffa, wojewodę pomorskiego i wendeńskiego, będącego zaufanym Władysława IV Wazy,
- Zofia Magdalena, która poślubiła owdowiałego księcia oleśnickiego Karola Fryderyka Podiebrada.
Rudolf, niestety, zmarł młodo, mając zaledwie 16 lat.
Spośród pozostałych dzieci Jana Chrystiana i Doroty Sybilli, wymienić można:
- Joachima,
- bliźniaków: Henryka i Ernesta,
- Annę Elżbietę,
- Augusta,
- bliźniaczki: Dorotę i Agnieszkę, które zmarły w niemowlęctwie.
W wyniku drugiego morganatycznego małżeństwa Jan Chrystian doczekał się kolejnych czwórki synów oraz trzech córek:
- August, który po śmierci Jerzego Wilhelma na próżno starał się o sukcesję, rządził okręgiem Przeworno i Kantorowicami; jego dzieci niestety zmarły w niemowlęctwie,
- Dorota Sybilla i Ernest, którzy również zmarli we wczesnym dzieciństwie,
- Zygmunt, właściciel Kondratowic, Janowa i Radzikowa, który zmarł bezdzietnie,
- Joanna Elżbieta, która poślubiła czeskiego magnata Zdenka Howorę, lecz ich małżeństwo nie przyniosło potomstwa,
- Anna Krystyna, która zmarła w niecałe cztery lata po swoim urodzeniu,
- 30 czerwca 1629 roku, Anna Jadwiga urodziła martwego syna.
Genealogia
Dokumentacja genealogiczna przedstawia szczegółowe pochodzenie znaczących postaci historycznych tej linii. Warto zwrócić uwagę na kluczowych przodków, którzy kształtowali historię tego rodu. Poniżej znajdują się tabele z informacjami o ważnych osobach oraz ich datach życia.
| Fryderyk II legnicki data urodzenia: 12 II 1480 data śmierci: 17 IX 1547 | _ | Zofia Hohenzollern data urodzenia: 10 III 1485 data śmierci: 24 V 1537 | _ | Joachim II Hektor data urodzenia: 13 I 1505 data śmierci: 3 I 1571 | _ | Magdalena z Saksonii data urodzenia: 7 III 1507 data śmierci: 28 I 1534 | |||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | _ | _ | |||||||||||
| _ | Jerzy II brzeski data urodzenia: 18 VII 1523 data śmierci: 7 V 1586 | _ | Barbara Hohenzollern data urodzenia: 10 VIII 1527 data śmierci: 2 I 1595 | _ | |||||||||
| _ | _ | _ | |||||||||||
| _ | _ | ||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| _ | Anna Maria Anhalcka data urodzenia: 13 VI 1561 data śmierci: 11 XI 1605 OO 19 V 1577 | Joachim Fryderyk legnicko-brzeski data urodzenia: 29 IX 1550 data śmierci: 25 III 1602 | _ | _ | |||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| Jerzy Ernest Piastowicz data urodzenia: 29 VIII 1589 data śmierci: 6 XI 1589 | Jan Chrystian brzeski data urodzenia: 28 VIII 1591 data śmierci: 25 XII 1639 | Barbara Agnieszka brzeska data urodzenia: 24 II 1593 data śmierci: 24 VII 1631 | Jerzy Rudolf legnicki data urodzenia: 22 I 1595 data śmierci: 14 I 1653 | Anna Maria Piastówna data urodzenia: po 16 XII 1596 data śmierci: przed 25 III 1602 | |||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| Maria Zofia Piastówna data urodzenia: 26 IV 1601 data śmierci: 26 X 1654 | _ | _ | _ | _ | |||||
|
| Jan Chrystian Brzeski urodzony 28 VIII 1591 zmarł 25 XII 1639 | _ | Dorota Sybilla Hohenzollern urodzona 9 X 1590 zmarła 9 III 1625 | _ | Jan Kazimierz Askański urodzony 7 XII 1596 zmarł 15 IX 1660 | _ | Agnieszka Heska urodzona 13/14 V 1606 zmarła 28 V 1650 | |||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | _ | _ | |||||||||||
| _ | Chrystian Legnicki urodzony 9 IV 1618 zmarł 28 II 1672 | _ | Ludwika Anhalcka urodzona 10 II 1631 zmarła 25 IV 1680 | _ | |||||||||
| _ | _ | _ | |||||||||||
| _ | _ | ||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| _ | Fryderyk Schleswig-Holstein-Sonderburg-Wiesenburg data urodzenia: 2 II 1651 data zgonu: 7 X 1724 małżeństwo: 14 VII 1672 (tajne) 3 V 1673 (oficjalne) | Karolina Piastówna data urodzenia: 2 XII 1652 data zgonu: 24 XII 1707 | _ | _ | |||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| Leopold (Schleswig-Holstein-Sonderburg-Wiesenburg) data urodzenia: 12 I 1674 data zgonu: 4 III 1744 | _ | _ | _ | _ | |||||
|
Pozostali ludzie w kategorii "Szlachta i monarchia":
Maria Karolina Sobieska | Maria Klementyna Sobieska | Jerzy Wilhelm legnickiOceń: Jan Chrystian brzeski